Αλληλεγγύη: μια παρεξηγημένη έννοια…

Αν και το τελευταίο καιρό, το blog των Αριστο-τέλειων γυναικών έχει πέσει σε αδράνεια, γεγονότα των ημερών προβληματίζουν σε σημείο να ξυπνάμε από το λήθαργό μας και να τα σχολιάζουμε, να τα αναλύουμε και να τα «ερμηνεύουμε» με τη δική μας αριστο-τέλεια ματιά.

Πολύς λόγος γίνεται για την αλληλεγγύη, τελευταία. Λόγω της φτώχειας που έχει πλέον εξαπλωθεί σα μεταδοτική ασθένεια σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, δημόσια πρόσωπα έχουν μπει στη διαδικασία να συνεισφέρουν ό,τι θεωρούν χρήσιμο στο δύσκολο αγώνα της βιοπάλης των εργατικών και κατώτερων (λαϊκών) στρωμάτων.

Κάποιες από αυτές τις δράσεις αλληλεγγύης γίνονται με ταπεινότητα, δεν πρωθούνται από τα Μ.Μ.Ε. και –εντέλει- δέχονται την αναγνώριση και το καλωσόρισμα από ανθρώπους που είναι οι δέκτες αυτών.

Κάποιες άλλες, ωστόσο, όχι μόνο δε γίνονται δεκτές αλλά προκαλούν τη θυμωμένη αντίδραση και τα βίαια ξεσπάσματα ομάδων που εμπεριέχονται σε ένα μαζικότερο πλήθος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα των τελυταίων ημερών η διοργάνωση συναυλιών αλληλεγγύης από τον κύριο Νταλαρά, η οποία προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων και διαλόγων (και μίας πολύ καλής διαφήμισης επίσης). Δε θα σταθώ, ωστόσο στο παράδειγμα αυτό ή σε άλλα παρόμοια, γιατί α) σε όλους λίγο-πολύ (μάλλον περιέργως πολύ) είναι γνωστά και β) γιατί εντέλει τέτοιου είδους κοινωνικά γεγονότα υπερβαίνουν τα άτομα ή τις ομάδες.

Θα σταθώ γενικότερα στην έννοια και το νόημα της αλληλεγγύης. Σύμφωνα με το διαδικτυακό λεξικό (ΒΙΚΙΛΕΞΙΚΟ), η λέξη αλληλεγγύη σημαίνει το «το ηθικό καθήκον, η υποχρέωση που έχουν τα μέλη μιας ομάδας να αλληλοϋποστηρίζονται και να αλληλοβοηθούνται».

Επομένως, τα βασικά συστατικά στοιχεία της αλληλεγγύης είναι το ηθικό καθήκον, η ομάδα και η αλληλοβοήθεια.

Ηθικό καθήκον νιώθει κανείς όταν θεωρεί ότι χρωστά σε κάποιον κάτι ή ότι συμβαίνει μια αδικία, στην οποία η συμμετοχή του θα μπορούσε να είναι επανορθωτική. Το ηθικό καθήκον είναι ένα αίσθημα που πηγάζει από το αξιακό σύστημα του καθένα μας και την ανάγκη μας να θέσουμε σε εφαρμογή αυτές τις αξίες για το δικό μας αλλά και συνολικό καλό. Επομένως, δε γίνεται να κρίνει κανείς αν είναι σωστό ή όχι να νιώθει ένας τρίτος το ηθικό καθήκον να συνεισφέρει στις προσπάθειες μιας ομάδας.

Αυτό, ωστόσο, που είναι ξεκάθαρο είναι το τι συνθέτει μια ομάδα και τι νόημα παίρνει η αλληλοβοήθεια ανάμεσα στα μέλη της.

Η ομάδα είναι ένα σύνολο ανθρώπων με κοινές αξίες, πολιτισμικές επιρροές και ιδέες που υπακούει σε ένα σύνολο κανόνων (νόμων, με απώτερο στόχο την επίτευξη κοινών επιδιώξεων. Το συναίσθημα του ανήκειν σε μια ομάδα είναι τόσο ισχυρό που διαμορφώνει την ταυτότητα του καθένα χωριστά και οδηγεί σε συμπεριφορές προφύλαξης της ομάδας από εξωτερικές απειλές (άλλες ομάδες ή ξένα στοιχεία που εισβάλλουν στην ομάδα με καλές ή κακές προθέσεις).

Γίνεται καθαρό, επομένως, ότι η αλληλεγγύη προϋποθέτει να είναι κανείς αποδεκτό μέλος μιας ομάδας. Η αλληλεγγύη ενός ατόμου που έχει υπάρξει παλιά μέλος μίας ομάδας αλλά απέρριψε τις αξίες και νόρμες της ,στη συνέχεια, ή που αποτελεί ένα εντελώς ξένο στοιχείο για αυτήν , φυσικό είναι να αντιμετωπισθεί με καχυποψία ή ακόμη και ως απειλή. Ειδικότερα, στις κοινωνικές ομάδες, οι πολιτικές και πολιτισμικές/ηθικές αξίες αποτελούν τα βασικά διακριτά στοιχεία τους. Δε γίνεται κάποιος που έχει απορρίψει αυτές τις αξίες, έχει υποστηρίξει τις αξίες άλλων ομάδων (που μπορεί να είναι ηγεμονικές έναντι άλλων) και τις έχει ενσωματώσει στην καθημερινή του πρακτική για να αφομοιωθεί, να θεωρεί τον εαυτό του μέλος προηγούμενων λιγότερο δυνατών -στην εξουσιαστική ιεραρχία- ομάδων (ή και το αντίστροφο).

Αν και κάποιοι θεωρούν ότι το βασικό στοιχείο αυτής της αφομοίωσης είναι τα χρήματα, αυτό είναι λάθος. Η αφομοίωση ενός μέλους σε μία ομάδα επιτυγχάνεται κυρίως μέσω της υιοθέτησης των αξιών της και κανόνων της. Πχ. στο παράδειγμα των συναυλιών αλληλεεγύης σκεφτείτε: θα υπήρχε η ίδια αντίδραση αν αυτές είχαν διοργανωθεί από πλούσιους μεν λαϊκούς δε καλλιτέχνες? (Νομίζω πως όχι! Το πολύ πολύ να προκαλούσαν κακεντρεχή σχόλια, κουτσομπολιό από φθηνές εκπομπές και χλευασμό!)

Η αλληλοβοήθεια, επίσης, σημαίνει ότι τα μέλη μιας ομάδας ισότιμα προσφέρουν και δέχονται υποστήριξη για τη διατήρηση της. Τι συμβαίνει όταν μέλη μιας άλλης ομάδας και μάλιστα ηγεμονικής προσφέρουν βοήθεια στα μέλη μιας αδύναμης ομάδας; Αν αυτή η βοήθεια έχει ζητηθεί θα γίνει μεν αποδεκτή , υποτάσσοντας όμως τα μέλη της αδύναμης ομάδας στην κυρίαρχη και υπενθυμίζοντας την ανάγκη της δεύτερης για την επιβίωσή της πρώτης.

Όταν η βοήθεια όμως δεν έχει ζητηθεί, ερωτήματα προκύπτουν για τα κίνητρά της, τα οποία δε γίνεται να είναι πλέον ανιδιοτελή. Στην καλύτερη των περιπτώσεων, κάποιος που αναρριχήθηκε σε ανώτερες κοινωνικές ομάδες νιώθει ότι διέπραξε αδικίες που θέλει να επανορθώσει. Στην χειρότερη, κάποιος που αναρριχήθηκε δεν κατάφερε να ξεπεράσει τα κόμπλεξ κατωτερότητάς του και τα σύνδρομα ευνουχισμού από μέλη ανώτερων κοινωνικά ομάδων και γυρνά στην προηγούμενη ομάδα για καθαρά εγωκεντρικούς-ψυχοθεραπευτικούς λόγους.

Ο πιο δυνατός, ωστόσο, εχθρός οποιουδήποτε ομαδικού αισθήματος είναι ο εγωκεντρισμός! Και ειδικότερα, στις μέρες μας, ο εγωκεντρισμός κάποιων Ελλήνων συνδυάστηκε με τη σπατάλη κοινής ενέργειας, την πολυτελή διαβίωση λίγων σε βάρος πολλών, την υποτίμηση και εντέλει εξευτελισμό λαϊκών αξιών και την υποβίβαση του πολιτισμού των κατώτερων στρωμάτων.

Αυτόν τον εγωκεντρισμό κάποιων πλήρωσε αυτή η χώρα πολύ-πολύ ακριβά.

Γιοι και κόρες πολιτικών που έπρεπε να αποδείξουν ένα ισχυρό εγώ έναντι της βαριάς σκιάς του ονόματος του πατέρα τους ανέλαβαν την εξουσία, παίζοντας με τις ανάγκες επιβίωσης των κατώτερων στρωμάτων και δημιουργώντας ένα καταστροφικό ιστό διαφθοράς.

Καλλιτέχνες και άνθρωποι των γραμμάτων, που έπρεπε να αποδείξουν ένα ισχυρό εγώ- ίσως για οικονομικούς ίσως για καθαρά ναρκισσιστικούς λόγους -επέβαλλαν ένα δήθεν έντεχνο πολιτισμικό mainstream, υποβιβάζοντας τη λαϊκή κουλτούρα και βάζοντας τη λογική και τη νεύρωση μέσα στην τέχνη.

Επιστήμονες που έπρεπε να αποδείξουν ένα ισχυρό εγώ σε ένα απόλυτα ανταγωνιστικό ακαδημαϊκό χώρο, προώθησαν επιστημονικές ιδέες που εξυπηρετούσαν περισσότερο την εξουσία και τα συμφέροντα των λίγων παρά την ευημερία των πολλών, υποτάσσοντας πρωτότυπες ιδέες σε πρακτική αχρηστία.

Ιερείς που έπρεπε να αποδείξουν ένα ισχυρό εγώ έναντι πολιτικών δυνάμεων, έγιναν μεσίτες οικοπέδων και άλλων αγαθών, στερώντας από το λαό την τελευταία ελπίδα, αυτή της πίστης σε μια ανώτερη δύναμη που θα κάνει κάποια στιγμή κουμάντο.

Και μετά αναρωτιόμαστε αν είναι σωστές οι αντιδράσεις ομάδων ή ακόμη και ενός πλήθους σε αλεξιπτωτιστές αλληλέγγυους, που στέκονται εγωκεντρικά στο κέντρο της σκηνής…

Και αναρωτιόμαστε αν πρέπει χειροκροτήσουμε αυτούς τους -από το πουθενά- αλληλέγγυους που, χωρίς να τους ζητηθεί, σταθήκανε στο κέντρο της σκηνής και πληρώσανε για τα φώτα που θα τους φωτίσουν και τα εισιτήρια των ανθρώπων που θα τους επιτεθούν... τονώνοντας τα δικά τους εγωκεντρικά κίνητρα "αλληλεγγύης" και εμποδίζοντας την προώθηση της αυτοδιαχείρισης και αλληλοϋποστήριξης της ομάδας..

Σαν αυτή η πράξη να είναι η ύστατη, μοναδική και ανιδιοτελής μορφή κοινωνικής αλληλεγγύης…